təhlükəsiz tullantılar

Tullantılar – istehsal, məişət, nəqliyyat və başqa sahələrdə əmələ gələn və bilavasitə yerində istifadə edilməyən tullantılar. Lakin tullantılardan təsərrüfatın qeyri sahələri üçün real və potensial məhsul kimi istifadə etmək olar. Yararsız tullantı zibil sayılır. == Tullantıların fiziki zərərsizləşdirilməsi == Təhlükəli və zərərli komponentləri məhv etmək məqsədilə tullantıla ra fiziki agentlərlə (radiasiya, işıq və s.) təsir göstərilməsi. Tullantılar haqqında məlumat asan Tulantılar haqqında geniş mılumat == Tullantıların neytrallaşdırılması == Tullantıların turş və qələvi xassələrini neytrallaşdırma prosesi. == Tullantıların norması == Müəssisənin ətraf mühitə atılacaq maye və ya qaz tullantılarının icazə verilən ümumi miqdarı. Tullantıların norması elə hesablanır ki, müəyyən regionun bütün müəssisələri tərəfindən atılan zərərli tullantıların miqdarı yol verilən konsentrasiyanı keçməsin. == Tullantıların susuzlaşdırılması == Texnoloji üsul tətbiq etməklə tullantılardan suyun ayrılması və onun yenidən istifadəsi. Tullantıların bioloji zərərsizləşdirilməsi, tullantıların zərərli komponentlərinin, çirkab sularında isə mikroorqanizmlərin və üzvi maddələrin yox edilməsi. == Tullantısız texnologiya == Təbii resurslardan səmərəli istifadə etmək məqsədilə ayrı-ayrı təsərrüfat və sənaye kompleksindən tullantısız məhsul almağa yönəldilən texnologiya.

Radiaktiv tullantılar — tərkibində müəyyən normadan artıq radioaktiv izotop olan tullantılar: maye, bərk və qaz halında ola bilər. Maye radiaktiv tullantılar atom elektrik stansiyalarında istifadə edilmiş nüvə yanacağının regenerasiyasında, elm texnika və tibbdə müxtəlif radioaktiv şüalanma mənbələrindən istifadə etdikdə əmələ gəlir. == Radiaktiv tullantıların yerin dərinliklərində basırılması == Radioaktiv tullantıların yayılması və canlı orqanizmlərə zərərli təsir göstərməməsi üçün onların basdırılması.

Təhlükəsiz rejim (safe mode) – kompüterin əməliyyat sisteminin diaqnostik rejimi. Təhlükəsizlik rejimi əməliyyat sistemi ilə bağlı bir çox problemlərin aradan qaldırılması üçün nəzərdə tutulub. Microsoft Windows, Mac OS X və Ubuntu kimi çağdaş əməliyyat sistemlərində təhlükəsizlik rejimi gerçəkləşdirilib (Mac OS X sistemində bu rejim "Safe Boot" adlanır). Mürəkkəb elektron qurğularda da belə bir rejim nəzərdə tutulur. Təhlükəsizlik rejimində əməliyyat sisteminin funksionallığı məhdudlaşdırılır, ancaq problemlərin seçdirilməsi asanlaşır, çünki mahiyyətə uyğun olmayan komponentlərin əksəriyyəti “söndürülür”. Microsoft Windows əməliyyat sistemində təhlükəsizlik rejimi sistemin yüklənməsi zamanı F8 klavişi vasitəsilə aktivləşdirilir. Standart "Safe Mode" variantı ilə bərabər, bu menyuda bir sıra digər təhlükəsiz rejimlər də mövcuddur: Safe Mode with Networking – Şəbəkə dəstəkli Təhlükəsiz rejimdir, şəbəkənin istifadəsi üçün lazım olan sürücü və xidmətləri yükləyir. İnternet və ya lokal şəbəkədən istifadə etməyə imkan verir. Safe Mode with Command Prompt – Əmr sətri ilə Təhlükəsiz rejimdir, adi rejim ilə eynidir, lakin standart qrafik mühit yerinə əmr sətrini (cmd.exe) işə salır. Enable VGA Mode – VGA rejimi, Windows-u 640x480 ekran keyfiyyəti ilə işə salır və cari sürücüdən istifadə edir (adi təhlükəsiz rejimi isə vga.sys sürücüsündən istifadə edir).

"Təhlükəsiz Şəhər" Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Mərkəzi — Daxili İşlər Nazirliyinin orqanı. == "Təhlükəsiz Şəhər" sisteminin təyinatı == Bakı şəhərində əməliyyat şəraitinə nəzarətin gücləndirilməsi, asayişin qorunması, baş vermiş hadisələrin canlı olaraq izlənməsi, mümkün terror hadisələrinin qarşısının alınması və eləcə də baş vermiş hadisə zamanı Daxili İşlər Orqanlarının çevikliyinin yüksəldilməsinin təmin olunmasıdır. Bu məqsədlə, "Təhlükəsiz Şəhər Avtomatik İdarəetmə Mərkəzi"nin binası tikilərək beynəlxalq standartlara uyğun olaraq dünyanın aparıcı şirkətlərinin avadanlıqları ilə təchiz edilmiş və ilkin mərhələdə Bakı şəhərində müəyyən edilmiş 200 nöqtədə 550 ədəd (bunlardan 200-ədədi mərkəzdən idarə olunan, 350-ədədi sabit) videokameralar quraşdırılmışdır. Videokameraların qeydə aldığı görüntülər Mərkəzdən əlavə, Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti (XDMX), Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi idarəsi, DİN-in inzibati binasında yerləşən qərargah, BBPİ-i, BDYPİ, BMİ, Bakı şəhər DYPİ, həmçinin Bakı şəhər rayon polis idarələri tərəfindən həmin rayonun inzibati ərazisini əhatə etməklə müşahidə olunur. Qeydə alınan bu görüntülər 30 gün müddətinə arxivləşdirilir, şəhərdə baş verən hadisələrə canlı və ya arxivdən baxılması təmin edilir. Zərurət yarandıqda arxivdəki görüntülər müxtəlif elektron informasiya daşıyıcılarına köçürülərək daha uzun müddətdə saxlanıla bilər. == Sistemin üstünlükləri == 1)10.000-lərlə kameranı mərkəzdən izləmək və idarə etmək imkanına malikdir. Mərkəzdən sistemə bağlanmış bütün cihazların idarə olunmasını təmin edir. Hərəkətin izlənməsinin mərkəzdən idarə olunması və tənzimlənməsi mümkündür. 128 bit şifrləmə əlaqənin təhlükəsizliyini təmin edir.

"Təhlükəsiz Şəhər" Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Mərkəzi — Daxili İşlər Nazirliyinin orqanı. == "Təhlükəsiz Şəhər" sisteminin təyinatı == Bakı şəhərində əməliyyat şəraitinə nəzarətin gücləndirilməsi, asayişin qorunması, baş vermiş hadisələrin canlı olaraq izlənməsi, mümkün terror hadisələrinin qarşısının alınması və eləcə də baş vermiş hadisə zamanı Daxili İşlər Orqanlarının çevikliyinin yüksəldilməsinin təmin olunmasıdır. Bu məqsədlə, "Təhlükəsiz Şəhər Avtomatik İdarəetmə Mərkəzi"nin binası tikilərək beynəlxalq standartlara uyğun olaraq dünyanın aparıcı şirkətlərinin avadanlıqları ilə təchiz edilmiş və ilkin mərhələdə Bakı şəhərində müəyyən edilmiş 200 nöqtədə 550 ədəd (bunlardan 200-ədədi mərkəzdən idarə olunan, 350-ədədi sabit) videokameralar quraşdırılmışdır. Videokameraların qeydə aldığı görüntülər Mərkəzdən əlavə, Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti (XDMX), Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi idarəsi, DİN-in inzibati binasında yerləşən qərargah, BBPİ-i, BDYPİ, BMİ, Bakı şəhər DYPİ, həmçinin Bakı şəhər rayon polis idarələri tərəfindən həmin rayonun inzibati ərazisini əhatə etməklə müşahidə olunur. Qeydə alınan bu görüntülər 30 gün müddətinə arxivləşdirilir, şəhərdə baş verən hadisələrə canlı və ya arxivdən baxılması təmin edilir. Zərurət yarandıqda arxivdəki görüntülər müxtəlif elektron informasiya daşıyıcılarına köçürülərək daha uzun müddətdə saxlanıla bilər. == Sistemin üstünlükləri == 1)10.000-lərlə kameranı mərkəzdən izləmək və idarə etmək imkanına malikdir. Mərkəzdən sistemə bağlanmış bütün cihazların idarə olunmasını təmin edir. Hərəkətin izlənməsinin mərkəzdən idarə olunması və tənzimlənməsi mümkündür. 128 bit şifrləmə əlaqənin təhlükəsizliyini təmin edir.

Təhlükəsiz Wi-Fi girişi WPA (Wi-Fi Protected Access)Wi-Fi Protected Access (WPA) və Wi-Fi Protected Access II (WPA2) simsiz kompüter şəbəkələrini təmin etmək üçün Wi-Fi İttifaqı tərəfindən hazırlanmış iki təhlükəsizlik protokolu və təhlükəsizlik sertifikatı proqramlarıdır. == Tarixi == WEP protokolunun kriptoqrafik dözümlə əlaqəli bir neçə vacib probleminin həlli üçün 2003-cü ildə standart kimi təklif edilib. WPA2 isə 2004-cw ildə yaradılmışdır == WPA == Wi-Fi İttifaqı, WPA-nın tam IEEE 802.11i standartının mövcudluğuna qədər WEP-in yerinə yetirilməsi üçün ara tədbir kimi nəzərdə tutdu. Əsas xüsusiyyəti şifrləmə açarlarının TKIP (Temporal Key Integrity Protocol) protokolu bazasında dinamik generasiyası texnologiyasıdır. Bundan başqa, WPA-da kriptoqrafik nəzarət cəmləri MIC (Message Integrity Code – məlumatın tamlıq kodu) adlı yeni metod ilə hesablanır və AES standartı ilə şifrləmə də dəstəklənir. == Ədəbiyyat == İmamverdiyev Y.N, "İnformasiya təhlükəsizliyi terminlərinin izahlı lüğəti", 2015,“İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı,160 səh.